Ծիսական անոթ-կեռնոս
«Մեծամոր» պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանի տարածքից, բազմաթիվ այլ գտածոների հետ միասին, հայտնաբերվել է նաև ծիսական բազմափող անոթ-կեռնոսը:
Այն սև, փայլեցրած հարթ հատակով է, գնդաձև, շեփորաձև բացվող բերաններով: Անոթի ուռուցիկ հատվածին ամրացված են փողեր: Գտածոն պատկանում է ուշ բրոնզի շրջափուլին (մ.թ.ա. XV-XIV դարեր): Անոթ-կեռնոսը գործածվել է գուշակությունների և ծիսական արարողությունների ժամանակ:
Գորտակերպ կշռաքար-կախիկ
«Մեծամոր» պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանի տարածքից հայտնաբերված սարդոնիքսե գորտակերպ կշռաքար-կախիկը (մ.թ.ա. XV դ. վերջ) փաստում է, որ մեծամորցիները ներգրավված են եղել եգիպտա-կասսիտական չափակշռային համակարգի մեջ:
Հետաքրքրական է կախիկի մեջքի, թաթերի և որովայնի շրջանում առկա աքքադերեն գրությունը: «Սա 1 սիկղն է Ուլամ-Բուրարիաշի` Բուրնա-Բուրարիաշ թագավորի որդու»,-ասվում է տեքստում:
Ենթադրելի է, որ գորտ-կախիկը ծառայել է որպես կշռաքար, քանի որ դրա քաշը` 8.64 գրամ, համապատասխանում է բաբելոնյան 1 սիկղ կշռաչափին
Մեծամորյան գաղտնիքներ. մի կնիքի պատմություն
«Մեծամոր» պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանի տարածքը հարուստ է եզակի գտածոներով: Դրանցից է նաև կարմիր ագաթից պատրաստված գլանաձև կնիքը: Դրա դրոշմող մակերևույթին հին եգիպտական հիերոգլիֆներով արձանագրված է` «Մեծ Սանգար երկրի կառավարիչ Կուրիգալզու»:
Եգիպտոսում Բաբելոնը երբեմն անվանել են նաև Սանգար: Այսինքն` խոսքը վերաբերում է Կասսիտական Բաբելոնի տիրակալ Կուրիգալզու 1-ին: Ամենայն հավանականությամբ, կնիքը պատրաստվել է Եգիպտոսի փարավոնի պատվերով, նրան ենթակա պաղեստինյան տարածքներից մեկում, հավանաբար` Ուգարիթում, Բաբելոնի տիրակալի համար: Դա է պատճառը, որ կնիքի դրոշմող մակերևույթին փորագրված տեսարանում մեկտեղված են եգիպտական կահույքագործությանը բնորոշ գահավորակն ու էգեյա-ուգարիթյան երկկանթ սափորները, ուգարիթյան հագուստով, կասսիտ մեծատոհմիկին հատուկ կեցվածքով անձն ու պաղեստինյան տարածաշրջանին բնորոշ դարսավոր հանդերձով կինը (քրմուհին):
Առայժմ դժվար է բացատրել, թե ինչպես է եգիպտական պատվերով կասսիտ տիրակալի համար պատրաստված գլանաձև կնիքը հայտնվել Մեծամորի իշխանական դամբարանում: Հնարավոր է միայն ենթադրել, որ մ.թ.ա. 15-րդ դարի վերջին դեռևս գործում էր պայմանավորվածությունը, համաձայն որի` Հայկական լեռնաշխարհի (մասնավորապես` Մեծամորի) առաջնորդները շարունակում էին պահպանել իրենց հավատարմությունը Եգիպտոս-Միտաննի-Կասսիտական Բաբելոն եռադաշինքին և օժանդակում էին դաշնակիցներին հակախեթական գործողություններում:
Մեծամորը և ամենահին ոսկե զարդերը
Մեծամորի հնավայրում, ավելի քան հիսուն տարի ընթացող պեղումների ընթացքում բացվել են պարսպապատ միջնաբերդ` պալատական և տնտեսական շինություններով, եզակի սրբարաններ` զոհարաններով, երկնային մարմինների դիտումների համար նախատեսված հարթակ-«աստղադիտարան», մետաղի մշակութային ամբողջական ցիկլ ներկայացնող հալոց-ձուլարանների «արտադրամաս», վաղ բրոնզեդարյան` հում աղյուսով կառուցված, կլոր հատակագծով կացարաններ, ուշ բրոնզեդարյան-երկաթեդարյան քաղաքային թաղամաս և հսկայական դամբարանադաշտ:
Թանգարանի հավաքածուն կազմում է շուրջ 28․ 000 առարկա, որից 8500-ը ներկայացված է հիմնական ցուցադրությունում: Այն ընդգրկում է էնեոլիթի (պղնձաքարի) դարաշրջանից` մ.թ.ա V-IV հազարամյակներից մինչև ուշ միջնադար` 17-18-րդ դարերը և, ըստ ցուցափեղկերի, հանգամանորեն ներկայացնում է հնագույն բնակատեղիի, ապա նաև Հին Արևելքի ու հատկապես Հայկական լեռնաշխարհի կարևորագույն քաղաքատեղիներից մեկի ռազմաքաղաքական, տնտեսական, առևտրական, սոցիալ-մշակութային պատմությունը: Թանգարանում ցուցադրվում է նաև ուշբրոնզեդարյան դամբարանի վերակազմություն:
Թանգարանի հատուկ զետեղարանում ներկայացված են ոսկուց, անագից, արծաթից, սաթից, սարդիոնից, մածուկից պատրաստված պերճանքի եզակի առարկաներ: Մեծամորի հնավայրից են հայտնաբերվել և թանգարանի հատուկ զետեղարանում է ցուցադրվում Հայաստանի տարածքից հայտնի ամենահին ոսկե զարդը:
